Pan ddechreuais ysgrifennu am foeseg defnyddio DA cynhyrchiol, roeddwn i’n meddwl mai dim ond un blogbost fyddwn i’n ei ysgrifennu. Ond po ddyfnaf yr oeddwn yn ei gloddio, y mwyaf oedd i’w ystyried. Felly, yn hytrach nag un neges, mae’r pwnc hwn wedi troi’n gyfres ynddi’i hun (meddyliwch House of the Dragon i Game of Thrones!).
Dros yr wythnosau diwethaf, rydym wedi ystyried sut mae offer DA cynhyrchiol fel ChatGPT a Perplexity yn trawsnewid sut mae defnyddwyr yn rhyngweithio ag adnoddau llyfrgell. Ond gyda’r datblygiadau hyn daw ystyriaethau moesegol pwysig.
Y cam cyntaf, a’r pwysicaf o bosibl, wrth ddefnyddio DA cynhyrchiol yn gyfrifol yw deall polisïau DA eich prifysgol. Mae ymgyfarwyddo â’r canllawiau yn sicrhau eich bod yn aros yn academaidd onest ac yn eich galluogi i wneud penderfyniadau gwybodus am ddefnydd o DA.
Dyma rai pethau i’w cofio:
Canllawiau ledled y Brifysgol
Edrychwch ar bolisïau swyddogol y brifysgol ar ddefnyddio DA mewn gwaith academaidd.
Gwiriwch am reolau penodol ynghylch DA mewn aseiniadau, arholiadau neu brosiectau ymchwil.
Cyngor Adrannol
Edrychwch am unrhyw ganllawiau sy’n gysylltiedig â DA a ddarperir gan eich adran academaidd.
Rhowch sylw i gyfarwyddiadau neu ddiweddariadau gan eich tiwtoriaid modiwl am ddefnyddio DA.
Rheolau modiwl-benodol
Efallai y bydd gan rai modiwlau reolau unigryw ynghylch defnyddio offer DA.
Edrychwch ar lawlyfr eich modiwl neu gofynnwch i gydlynydd eich modiwl os nad ydych yn siŵr beth a ganiateir.
Canlyniadau Camddefnyddio
Gallai camddefnyddio DA neu fethu â chydnabod ei rôl gael ei ystyried yn gamymddwyn academaidd.
Byddwch yn ymwybodol o’r canlyniadau posibl, fel:
Methu aseiniadau.
Camau disgyblu.
Niwed i’ch enw da academaidd.
Trwy ddeall y polisïau hyn, gallwch ddefnyddio DA yn gyfrifol a chwrdd â disgwyliadau’r brifysgol tra’n cynnal uniondeb academaidd.
Yma yn y llyfrgell, rydym yn gefnogwyr mawr o Primo, catalog y llyfrgell. Gyda Primo, mae modd dod o hyd i’r llyfrau ar ein silffoedd, ond hefyd gallwch gael mynediad at filiynau o adnoddau digidol, pob un yn barod ar flaenau eich bysedd.
Ond gyda chymaint o adnoddau ar gael i chi, weithiau gall chwilio catalog y llyfrgell deimlo’n rhwystredig. Os ydych chi’n defnyddio chwiliad rhy eang (e.e. “hanes”) yna cewch eich llethu gan ganlyniadau. Term chwilio rhy benodol (“pensaernïaeth neo-Gothig yng nghefn gwlad Chile”) a chewch chi ddim byd!
Felly, beth allwch chi ei wneud? Ein cyngor fel llyfrgellwyr pwnc yw dechrau drwy adeiladu geirfa o allweddeiriau. Bydd cael cyfres glir o eiriau allweddol yn targedu eich chwiliadau, gan eich helpu i ganolbwyntio ar yr adnoddau mwyaf perthnasol a defnyddiol. Mae’n gam syml a all wneud gwahaniaeth enfawr yn eich taith ymchwil!
Sut y gall DA eich helpu i adeiladu geirfa chwilio?
Gall offer DA fel ChatGPT awgrymu allweddeiriau craffach, cyfystyron, a chysyniadau cysylltiedig i wneud eich chwiliadau yn fwy effeithiol. Edrychwn ar rai enghreifftiau
Dewisiadau amgen mwy deallus i dermau eang.
[Anogwr] Awgrymwch rai allweddeiriau amgen ar gyfer “Newid yn yr Hinsawdd”
Efallai y bydd y DA yn ymateb gyda:
Cynhesu byd-eang.
Argyfwng yr hinsawdd.
Effaith tŷ gwydr.
Ymchwilio i Achosion
Eisiau ymchwilio i’r hyn sy’n gyrru newid hinsawdd? Rhowch gynnig ar:
[Anogwr] Rhowch restr o eiriau allweddol i mi ar gyfer rhai o brif achosion newid yn yr hinsawdd.
Yr ymateb:
Allyriadau carbon deuocsid.
Tanwydd ffosil.
Llygredd diwydiannol.
Datgoedwigo.
Allyriadau methan.
Ymchwilio i Effeithiau
Ydych chi eisiau canolbwyntio ar sut mae newid yn yr hinsawdd yn effeithio ar y blaned? Defnyddiwch:
[Anogwr] Awgrymwch rai allweddeiriau ar gyfer prif effeithiau Newid yn yr Hinsawdd.
Ymateb:
Cynnydd yn lefel y môr.
Capiau iâ pegynol yn toddi.
Digwyddiadau tywydd eithafol.
Colli Bioamrywiaeth.
Asideiddio’r cefnforoedd.
4. Chwilio am Ddatrysiadau
Ar gyfer strategaethau lliniaru, rhowch gynnig ar:
[Anogwr] Awgrymwch rai allweddeiriau ar gyfer sut y gellir lliniaru Newid yn yr Hinsawdd.
Ymateb
Ynni Adnewyddadwy.
Dal a storio carbon.
Polisïau Newid Hinsawdd.
Technoleg werdd.
Datblygu cynaliadwy’.
Dod â’r Cwbl Ynghyd
Yn olaf, cyfunwch y syniadau hyn ar gyfer chwiliad mwy cymhleth. Er enghraifft:
{Anogwr] Awgrymwch gyfres o chwiliadau allweddair i ddod o hyd i adnoddau ar effeithiau allyriadau methan ar golli bioamrywiaeth a’r hyn y gellir ei wneud i liniaru’r effeithiau hynny.
Efallai y bydd y DA yn eich helpu i greu chwiliad sy’n edrych fel hyn:
Allyriadau methan a bioamrywiaeth.
Effaith methan ar ecosystemau’r Arctig.
Technolegau lliniaru methan mewn rhanbarthau rhew parhaol.
Trwy ddefnyddio DA i adeiladu geirfa o allweddeiriau wedi’i thargedu, byddwch yn treulio llai o amser yn chwilio a mwy o amser yn darganfod yr adnoddau sydd eu hangen arnoch.
[Crëwyd yr ymatebion a restrir uchod gyda ChatGPT].
Gall DA fod yn adnodd gwerthfawr i’ch helpu i fanteisio i’r eithaf ar eich amser yn y llyfrgell. Trwy ddefnyddio arddull sgyrsiol adnoddau megis ChatGPT, gallwch gydweithio â’r DA i fireinio chwiliadau, cael argymhellion personol, a darganfod adnoddau perthnasol sy’n diwallu eich anghenion academaidd penodol yn gyflym.
Er mwyn cael y canlyniadau gorau gan DA, mae’n bwysig gofyn y cwestiynau cywir, ac mae hyn yn sgìl ynddo’i hun.
Mae’r sgìl hwn, a elwir yn adeiladu anogwr neu beirianneg anogwr, yn cynnwys strwythuro’ch ymholiadau mewn ffordd sy’n effeithio’n uniongyrchol ar ddefnyddioldeb ymatebion yr adnodd DA. Gall meistroli’r dechneg hon wella’ch canlyniadau o adnodd DA yn sylweddol. (Am fwy o wybodaeth am bwysigrwydd adeiladu anogwyr effeithiol, gweler ein canllaw DA a’r Llyfrgell yma).
Beth yw anogwr effeithiol?
Mae anogwr DA effeithiol yn gryno, yn strwythuredig, ac yn benodol. Meddyliwch am y peth fel fformiwla, lle mae pob elfen yn chwarae rhan i sicrhau bod yr anogwr yn glir, wedi’i dargedu, ac yn canolbwyntio ar y canlyniad a ddymunir.
Efallai y bydd elfennau’r fformiwla yn edrych rhywbeth fel hyn:
Tasg + Pwnc + Strwythur + Arddull + Lefel
Gadewch i ni edrych ar yr hyn y mae’r elfennau hyn yn ei olygu a sut y gallem eu cymhwyso i sefyllfa llyfrgell.
Mae’r elfen Tasg o’r fformiwla yn nodi beth yr hoffech i’r adnodd ei wneud. Dyma rai enghreifftiau posibl: Darganfod; Crynhoi; Esbonio; Disgrifio; Cymharu.
Mae’r Pwnc yn diffinio’r pwnc neu’r senario yr ydym ei eisiau i’r Dasg ei ystyried. Dyma rai enghreifftiau posibl: Gwreiddiau’r Ail Ryfel Byd; Rhamantiaeth mewn Llenyddiaeth Saesneg; Amcanion Seicoleg Gadarnhaol.
Mae’r Strwythur yn nodi’r fformat y dylid cyflwyno’r ymateb. Gallwch ofyn am atebion mewn: Un frawddeg; 200 o eiriau; Rhestr o bwyntiau bwled; Tabl; Graffig neu Siart.
Mae’r Arddull yn nodi sut y dylai’r cynnwys gael ei ysgrifennu. Dyma rai arddulliau posibl: Ffurfiol; Anffurfiol; Academaidd; Ffraeth.
Mae Lefel y manylion yn dangos dyfnder a chwmpas yr wybodaeth sydd ei hangen. Gallai’r lefel hon o fanylder fod yn Drosolwg Sylfaenol neu’n Ddadansoddiad Manwl (neu’n unrhyw beth yn y canol!)
Dyma enghraifft y gallwch ei defnyddio yn y llyfrgell. Rydych chi eisiau dod o hyd i rai adnoddau yn y llyfrgell a fydd yn eich helpu i ateb y cwestiwn canlynol: “Dadansoddwch themâu a nodweddion Rhamantiaeth Saesneg ym marddoniaeth William Wordsworth a Samuel Taylor Coleridge.”
Tasg: Darganfod
Pwnc: Llyfrau sy’n trafod Rhamantiaeth Saesneg a barddoniaeth William Wordsworth a Samuel Taylor Coleridge.
Strwythur: Rhestr o bwyntiau bwled
Arddull: Academaidd
Lefel: Trosolwg rhagarweiniol.
Byddai’r anogwr llawn yn edrych yn debyg i hyn:
Dewch o hyd i rai llyfrau academaidd sy’n rhoi trosolwg rhagarweiniol o Ramantiaeth Saesneg a barddoniaeth William Wordsworth a Samuel Taylor Coleridge a’u dangos mewn rhestr o bwyntiau bwled.
Dyma’r allbwn a ddarparwyd gan y adnodd DA* (Yn yr enghraifft hon, rydym yn defnyddio perplexity.ai, adnodd y byddwn yn ei adolygu yn ein blogbost DA nesaf. Nodyn: Mi wnaethom chwilio yn Saesneg yn yr enghraifft hon, ond mae modd chwilio yn Gymraeg a chael ymateb yn Gymraeg hefyd):
*Rydym bob amser yn argymell gwirio unrhyw allbynnau DA am gywirdeb.
Trwy fynd i’r afael â’r grefft o adeiladu anogwyr, gallwch gyfleu’ch anghenion i’r anodd DA yn fwy effeithiol. Mae hyn yn sicrhau bod yr ymatebion yn berthnasol yn academaidd a’u bod yn diwallu eich anghenion dysgu penodol – gan arbed amser i chi wrth chwilio. Yna gallwch ymweld â Primo, catalog y llyfrgell i weld a oes gan y llyfrgell y teitlau awgrymedig ar gael i chi.
Fel y dangosir yn ein henghraifft, gall anogwr wedi’i strwythuro’n dda eich helpu i ddatgelu adnoddau academaidd gwerthfawr a all eich helpu i gael gwell dealltwriaeth o bynciau yn gyflym.
Croeso (nôl) i’r Brifysgol! P’un a ydych yn fyfyriwr newydd neu’n dychwelyd am flwyddyn arall, mae eich Llyfrgellydd Pwnc yma i’ch helpu i fanteisio i’r eithaf ar adnoddau’r llyfrgell yn Aberystwyth.
Mae gan bob adran lyfrgellydd pwnc (gellir dod o hyd i restr ohonynt yma)
Dyma rai o’r pethau y gallant eich helpu â hwy:
Dysgu eich ffordd o amgylch y llyfrgell.
Mynd i’r afael â chatalog y llyfrgell (Primo) gan gynnwys:
Dod o hyd i lyfrau ac erthyglau: Cael cymorth i ddod o hyd i lyfrau, erthyglau mewn cyfnodolion, a deunyddiau eraill ar gyfer eich gwaith.
Defnyddio Cronfeydd Data: Dysgu sut i lywio cronfeydd data academaidd i ddod o hyd i wybodaeth o safon uchel.
Deall sut i werthuso’r wybodaeth yr ydych chi’n dod o hyd iddi a sut i adnabod camwybodaeth bosibl.
Dysgu sut i gyfeirnodi a dyfynnu eich ffynonellau yn gywir mewn gwahanol arddulliau (APA, Harvard, MLA, ac ati)
Gallwch drefnu cyfarfod un-i-un gyda’ch llyfrgellydd yma, neu fel rheol bydd un o’r tîm ar ddesg Llawr F ar lawr uchaf Llyfrgell Hugh Owen rhwng 10yb a 5yp.
Am fwy o wybodaeth am wasanaethau’r llyfrgell gweler ein Canllawiau Llyfrgell yma.
Peidiwch â meddwl ein bod wedi anghofio am athrawon neu ymchwilwyr. Cysylltwch â’ch llyfrgellydd pwnc gydag unrhyw gwestiynau sy’n ymwneud â’r llyfrgell ac fe wnawn ein gorau i’ch helpu. Gallwch hefyd ddod o hyd i wybodaeth am ein Canllaw Llyfrgell i Athrawon yma, a’n Canllaw Llyfrgell i Ymchwilwyr yma.
